Kapısında Türk Ticaret Bankası yazısıyla, şehrin tam kalbindeki koordinatlarıyla, görmüş geçirmiş görüntüsüyle bakana “Burada bir tarih var!” dedirten bir yapıdan, Adapazarı’ndaki Türk Ticaret Bankası binasından söz edeceğiz bu içeriğimizde.
“Zamana ihtiyacım var
Ya da eskilerden kalma
Bir şarkı
Notaları kaybolmuş
Dilden dile geçmiş
Ulaşıvermiş
Günümüze kadar
En kıymetli şey sensin
Yıllardan alıp
Yıllara bırakacağım
Tarihi bir eser kadar”
Gerçekten de Nurcan Göksel’in Tarihi Bir Eser Kadar adlı şiirinde söz ettiği gibi bir yapı Adapazarı’ndaki Türk Ticaret Bankası binası…
Bir Balkan Esintisi Ailesi olarak 2024 yazında kaydettiğimiz içerik görsellerimizle birlikte Adapazarı ve ülke tarihimizden bir kesit bulacağınız içerik metnini sehirhafizasi.sakarya.edu.tr adresinden alıntıladığımızı belirtelim.
“İttihat ve Terakki Partisi’nin millî iktisat politikası çerçevesinde, Türkiye’de şahsi teşebbüs ve özel sermaye ile kurulan ilk milli kredi kurumlarından birisi olan Adapazarı İslam Ticaret Bankası, Adapazarı ve çevresindeki tüccar ve çiftçinin kredi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 1913 yılında kurulmuştur. Taşrada kurulan diğer millî bankalara örnek teşkil eden Adapazarı İslam Ticaret Bankası bu bankalardan Cumhuriyet dönemine geçebilen 14 bankadan ve bunlardan da 2000’li yıllara kadar faaliyetlerine devam edebilen iki bankadan birisi olmuştur.
Adapazarı ve çevresindeki eşraf-çiftçi ve tüccarı, bankadan aldığı kredilerle daha önce tefeciye kaptırdığı mallarını yüksek fiyatla piyasaya sürebilmiş, bu sayede yabancı ve gayrimüslim tüccar ve büyük şirketler karşısına daha sağlam ve emniyetli bir şekilde çıkabilmiştir. Böylece yöre halkının beğenisini kazanan banka, 1922 yılında Adapazarı dışında ilk şubesini İzmit’te açmış ve bu tarihten sonra ülkenin özellikle batı bölgelerine hızla yayılarak faaliyet sahasını genişletmiştir. Banka 1950’li yıllardan itibaren de bütün yurt sathında şubeler açarak gittikçe ulusal bir banka haline gelmiştir.
Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın tarihi gelişim seyri ile Cumhuriyet tarihinin gelişim seyri birbirlerine benzemektedir. Banka, 1919 yılında anonim şirkete dönüştürülerek “Adapazarı İslam Ticaret Bankası Osmanlı Anonim Şirketi” adını almıştır. Millî Mücadele sırasında Adapazarı’nın Yunanlılar tarafından işgali sırasında bankanın kapatılması tehlikesi karşısında Ankara hükümeti tedbir olarak bankanın merkezinin Eskişehir’e taşımıştır. 1922 yılında Saltanat kaldırıldıktan ve 1923 yılında Cumhuriyet ilan edildikten sonra yeni oluşan rejime de uygun olarak 15 Mayıs 1924 tarihinde bankanın isminden Osmanlı kelimesi çıkarılarak “Adapazarı İslam Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketi” olarak değiştirilmiştir. Türk hükümeti 1928 yılına doğru laik bir anlayışı iyice benimseyince, Banka bu kez isminden İslam kelimesini çıkararak bankanın ismini 29 Mart 1928 tarihinde “Adapazarı Türk Ticaret Bankası Anonim Şirketi” olarak değiştirmiştir. 1930’lu yıllarda başkent Ankara Türkiye’nin yavaş yavaş finans merkezi haline gelmeye başlayınca, Banka da genel merkezini 25 Ekim 1934 tarihinde Adapazarı’ndan Ankara’ya nakletmiştir. 1937 yılında ise banka son kez isim değişikliğine giderek, ismindeki Adapazarı kelimesi çıkartılmış ve “Türk Ticaret Bankası Anonim Şirketi” olarak değiştirilmiştir. Demokrat Parti iktidarı geldikten sonra 1950’li yıllarda Türkiye’nin finans merkezi olarak İstanbul’un ön plana çıkmasından sonra banka da iş merkezini İstanbul’a taşımıştır.
Adapazarı Türk Ticaret Bankası, daha sonra Türk Ticaret Bankası Türkiye’de bankacılık konusunda ilkleri getirmesi açısından da önemli bir yere sahiptir. 1934 yılında banka sıkıntılı günlerini, Türk hükümetinin yardımları dışında aylık faiz uygulaması ile atlatmaya çalışmıştı. Bir zaruretten doğan bu aylık faiz uygulaması ise Türkiye’de ilk kez tatbik edilmekteydi. Bunun dışında yine Türkiye ilk kez gece kasası uygulamasını da Türk Ticaret Bankası başlatmıştır.
Türk Bankacılık tarihinde olduğu gibi Türkiye İslami finans tarihinde önemli bir yere sahip olan Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın Ortak Kurucusu: Şumnulu Hacı Mehmet Hilmi Efendi’dir. Mehmet Hilmi Efendi, iş dolayısı ile Şumnu’ya göç etmiş ve oraya yerleşmişti. Hilmi Efendi ailesiyle birlikte, Adapazarı’na yerleştikten bir süre sonra burada toptan bakkaliye ticareti yapmaya başlamıştı. Lider karakterli ve girişimci ruhlu Mehmet Hilmi Efendi, Adapazarı’nın varlıklı tacirlerinden birisi haline gelmişti. Kendisi Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın kurucularından biri olmasının yanında bankanın kurucu müdürüdür. 23 Ekim 1919 tarihine kadar bu görevini 6 yıl yerine getirmiştir. Mehmet Hilmi Efendi’nin lider karakteri, 31 Mart 1917’de Adapazarlı tacirler ile Adapazarı’nda Ticaret ve Sanayi Odası’nı kurmasına ve ilk başkan olarak görev almasına vesile olmuştur. Kendisi aynı anda hem Adapazarı İslam Ticaret bankası hem de Adapazarı Ticaret ve Sanayi Odası yöneticiliğini birlikte yürütmüştür.
Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın Şumnulu Hacı Mehmet Hilmi Efendi’den sonraki ikinci genel müdürü Ahmet Asım (Ardaman) Bey’di. 1919-1934 yılları arasında Bankanın genel müdürlüğünü yapan Ahmet Asım (Ardaman) Bey İstanbul Âli Ticaret Mektebini bitirmişti. Kendisi Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın ardından Kocaeli Halk Bankası’nın da müdürlüğünü yapmıştır. Asım Bey, Kocaeli Halk Bankasının 83 kurucu kişisinden biriydi.
Adapazarı Türk Ticaret Bankası 1930 yılında şubeler açmaya devam etti. Bankanın Kütahya, Gerede, Mudurnu, Bartın ve Karamürsel şubeleri bu yıl açıldı. Karamürsel şubesi, bankanın 18. şubesi oldu. Karamürsel şubesinin açılışına bankanın Genel Müdürü Asım Bey’in yanı sıra İzmit Valisi Mehmed Eşref ve gazeteci Ahmed İhsan (Tokgöz) Bey katıldı. Banka bu şubelere ek olarak 1930 yılında Gemlik ve Yenişehir’de şubeler açarak şube sayısını yirmiye çıkardı.
Adapazarı Türk Ticaret Bankası şubesinin bulunduğu yerde halk da bankanın faaliyetleri hakkında olumlu geri dönüşlerde bulundu. Bunlardan biri Gemlik halkının koza ile mücadelede bankadan çokça yardım almasıdır. Bankanın bölge halkına gösterdiği ilgi ve yardımlar buradaki esnafı mutlu ediyordu. Bir güzel haber daha Bilecik’ten geliyordu. Türk Tayyare Cemiyeti’nin Bilecik Şubesi kendine bir bina yaptırmış ve Adapazarı Türk Ticaret Bankası tarafından derhal kiralanmıştı.
Adapazarı Türk Ticaret Bankası’nın kuruluşunun 20. yıldönümü münasebetiyle 8 Mart 1933 tarihinde Perapalas Oteli’nde bir ziyafet verilmiştir. Ziyafete Vali ve Belediye Reisi Muhittin Bey, parti temsilcisi, gazeteciler, bankacılar ve bankanın müşterileri davet edilmişti. Verilen ziyafetin ardından bankanın kurucusu İbrahim Bey’in oğlu İbrahim Bey söz alarak, davete icabetten dolayı bir teşekkür konuşması yapmıştır.
1950’li yıllardan itibaren Türk Ticaret Bankası her yıl yeni şubeler açarak büyümüştür. 1950’li yıllardan itibaren bankaların yeni şubelerinin açılmasına Bakanlar Kurulu kararıyla karar verilmiştir. 3 Ağustos 1950’de Türk Ticaret Bankası’nın Beyoğlu ve Gaziantep’te şube açma talebi Bakanlar Kurulu tarafından kabul edildi. Aslında 17 Kasım 1950’de Gaziantep şubesi, 25 Kasım 1950’de İstiklal Caddesi’nde Beyoğlu şubesi açılacaktır.”
