Mevsim bayramlarından biridir Hıdırellez. Hızır ve İlyas Peygamberin yılda bir defa gerçekleşen buluşmalarının tarihidir. Aynı zamanda baharın müjdecisi olan Hıdırellez’in kutlama ritüelleri bu gece başlıyor.
Bu gün yani 5 Mayıs 2024 Pazar akşamı başlayarak 6 Mayıs 2024 Pazartesi günü devam eden doğanın canlanmasının kutlandığı Hıdırellez gününde bu defa pusulamızı Kosova’nın Gora bölgesine ve bölgedeki Hıdırellez kutlamalarına çevireceğiz.
Anlamı “yukarı, yukarı dağlar” olan Gora, Kosova’nın Arnavutluk ve Makedonya topraklarıyla kesiştiği bölgenin adıdır. Prizren’in güneyinden Kosova’nın güneybatı ucuna kadarki bölgenin yerel halkı “Goralılar” olarak adlandırılır. Bölge, Kosova’nın en dağlık ve en engebeli kısmıdır.
Esasında Gora tüfekleriyle ünlüdür. Sedef ve altın işlemeli Gora motiflerinin süslediği tüfekler dönemin Sırp kralına hediye edilmiştir ve hediye tüfek bu gün Belgrat Müzesi’nde sergilenmektedir. Goralıların ustası olduğu diğer iki meslek odun oymacılığı ve tatlıcılıktır.
Yöreye ait bu kısa bilgilerin ardından Gora hakkında kaleme alınan değerli bir kaynaktan alıntıladığımız Gora’nın bahar kutlama geleneğinden söz etmek istiyoruz:
“Goralılar hem Slav hem Müslüman oldukları için çok nazik geleneklere sahiptirler. Bu nedenle zarif kutlamaları vardır. Örneğin “Đurđevden.” Balkanların farklı yerlerinde benzer isimlerle kutlanırken bazı kaynaklarda Ortodoks, bazı kaynaklarda Şaman geleneği olduğundan söz edilir. Đurđevden baharın temsilcisidir ve yedi gün boyunca kutlanır. Đurđevden’le birlikte her şey ama özellikle ayılar uyanır. Bahar başlamadan önceki güne Goralılar “Pred Mečka” yani “Ayıdan Önce” demişler.
Baharın kutlamaları, ayıların uyanma tehlikesinden önce yani Pred Mečka gününde başlar. O gün insanlar şafak doğmadan kalkarlar. Üzerine çiy düşmüş otlar toplanır ve ineklere verilir, ilkbaharın ilk otlarını yiyen ineklerin sütlerinin daha lezzetli olacağı düşünülür. Adını Gora’dan alan sarı Gorolia çiçekleri toplanıp evler o çiçek ve dallarla süslenirken Gorolia çiçeklerinin yaprakları çocukların banyo sularına katılır. Bu suyun çocuğun gelişmesine yardımcı olduğuna inanılır.
Gençler, müzik ve eğlenceyle topladıkları çalı çırpıdan büyük bir ateş yakarlar ve üzerinden atlarlar. Pred Mečka bittikten sonra Đurđevden yani Hıdrellez 6 Mayıs’ta başlar ve bir hafta boyunca bütün köylerde kutlanır. İnsanların geleneksel kıyafetler giydiği ve eskiden sevenler için bir buluşma sebebi olan bugün, Goralılar tarafından soğuğu ve açlığı getiren kışı sonlandırmanın fırsatı olarak görülür. Kurak kış sonunda biter ve insanlar için yeni bir umut doğar.
Gora’nın Zlipotok köyünde, Đurđevden’in en ilginç geleneklerinden biri yer alır. Genç erkekler kızların geleneksel kıyafetlerini giyip köyde gezerler. Bunun adı “Cambala”dır. 8000 yıl öncesine dayanır ve Şamanizm’den kalmadır. Anlamı kesin olarak bilinmese de Türkçeden geldiği ve aslının “Can Bağla” ya da “Can Bula” olduğu düşünülür. Amaç, karşıdaki canı ve sevgiliyi anlama çabasıdır.
Đurđevden büyük bir coşkuyla kutlanırken insan, kim bilir kaç geleneğin unutturulduğunu düşünüyor. Atalarımızın aksine artık kışın getirdiği sorunları yaşamasak da bu durum, ilkbaharı karşılamamıza engel olmuyor. Yine de atalarımızın çektiği zorlukları hâlâ hissediyoruz bu hatırlamayla.”
Bir Balkan Esintisi Ailesi olarak dileğimiz; Hızır’ın elinin değdiği her ne varsa yıl boyu artsın eksilmesin, taşsın dökülmesin, bolluk ve bereket bizlerle olsun…
Kaynak: Rahime Recepla’ın “Gora” adlı 24.10.2022 tarihli yazısı – https://www.ytb.gov.tr/haberler/gora
