Sözlükler onu çevresine ip sarılıp birden yere atılarak ya da kamçıyla vurularak döndürülen oyuncak olarak tanımlar. Oysa o bir zamanların en gözde eğlence araçlarından biriydi. Şimdi hediyelik eşya olarak karşımıza çıkmakta.
Bir Balkan Esintisi olarak Eskişehir Odunpazarı’nda gördüğümüz kültürümüzün bir parçası olan topaç oldukça eski bir tarihe sahip. O, Dionysos’un oyuncaklarından biri ve Yunan felsefesinde işaret ettiği başka anlamları var. Bu konudaki araştırmalardan biri Sümeyra Alan’ın Divanu Lugati’t Türk’te Topaç Oyuncağına Dair Bir İfade: ‘Kırma Topaç’ başlıklı makalesidir.
Söz konusu makaleden bir alıntı yapmak isteriz konumuzla ilgili; Yunan mitolojisinde Yunan Tanrısı Zeus’un Perseflon’a bir mağarada yılan kılığına girerek yaklaşması ve Dionysos’un dünyaya gelmesiyle ilgili bir anlatı vardır. Bu anlatıda Dionysos dünyaya bir mağarada gelir, orada büyür. Dionysos mağarada oynadığı oyuncakları arasında top, topaç, zar, altın elma ve bir parça yün ve ayna bulunmaktadır. Zeus’un eşi Hera’nın titanları göndererek Dionysos’u parçalatmasından sonra “Orfecilik” adı verilen Dionysos tapımı başlamıştır. Bu tapımın amacı insanı bedensel ve ruhsal olarak kötülüklerden korumaktır. Bu felsefe okulunda gök cisimleri, Dionysos’un mağaradayken oynadığı ayna, zar ve topaç gibi oyuncaklarla özdeşleştirilmiştir. Ayrıca Dionysos’un oyuncaklarının Yunan felsefesinde işaret ettiği başka bazı anlamlar da vardır. Bunlardan bizim konumuzu oluşturan topaç, alt dünyaya atomlar olarak yansıyan gezegenleri sembolize etmektedir.
Bir oyuncak olmaktan öte anlamlar taşıyan topaç için Sezai Güler’in Topaç isimli şiirinden bir dörtlükle içeriğimizi sonlandıralım:
Çocukluğumda sevdalarda gökkuşağı renkli topaç gibiydi
Topaçta sihirli merkez çivili kabara, aşkta mangal yürekti
Yârin beline kol dolamak topacıma ip sarmak kadar zevkti
Sevdalısına yârin nameli sözleri topaç vınlaması gibi keyifti.
